01 Organisatorische aspecten
 >  Omgevingsveiligheid
Discussie > Bespreek het met je collega’s!

Ga met elkaar in gesprek over het volgende:

  1. Hoe ga jij om met dit probleem in jouw werkomgeving?
  2. Wist jij dat er wetten/regels waren?
  3. Hoe ben je hier achter gekomen?
Afbeelding 1: Omgevingsveiligheid, zeer uiteenlopende zaken waar we rekening mee moeten houden!
Inleiding Omgevingsveiligheid

Omgevingsfactoren kunnen van grote invloed zijn op de veiligheid tijdens uitvoering, beheer/ onderhoud of gebruik. Door in het ontwerp rekening te houden met de aanwezige omgevingsfactoren kunnen risico’s vroegtijdig worden weggenomen of verminderd.

Er zijn veel verschillende omgevingsfactoren waar je tijdens een ontwerp mee te maken kan krijgen. Denk hierbij aan:

  • Kabels en leidingen (boven- en ondergronds);　
  • Waterveiligheid (waterkeringen, waterkwantiteit en -kwaliteit);
  • Bodemverontreinigingen;
  • Natuur- en Milieubeschermingsgebieden (grondwater, bodemverontreiniging, landschap, Natura2000, NNN = Ecologische Verbindingszones);　
  • Milieubeschermingsgebieden (grondwater, bodemverontreiniging, landschap);　
  • Veiligheidszone rondom spoorlijnen, vliegvelden, radargebieden, militaire objecten en object van nationaal veiligheidsbelang;
  • Externe veiligheid van bedrijven, industrieterreinen en vervoer van gevaarlijke stoffen of (rail)infra;　
  • Stakeholder eisen.

Het voorkomen en beperken van deze raakvlakken begint al in het ontwerpproces.

Risico's > Wat kan er gebeuren?

Risico’s als gevolg van omgevingsfactoren zijn divers van aard:　

  • Letsel door kabelcontact of schade/explosie;　
  • Ontruiming van de omgeving (gas en gevaarlijke stoffen);　
  • Doorbraak van een waterkering met een overstroming of waterschade als gevolg;
  • Verstoring van faunahabitat of doden van fauna;　
  • Letsel door contact met bodemverontreiniging;　
  • Het in gevaar brengen van de omgeving (incidenten en rampen).

Wanneer we tijdens de ontwerpfase onvoldoende rekening houden met deze risico’s bestaat de kans op (kostbare) aanvullende maatregelen.

Maatregelen > Wat moet je doen?

Het voorkomen of beperken van risico’s als gevolg van aanwezige omgevingsfactoren in je ontwerpproces begint bij een gedegen omgevingsanalyse, waarvan de hiernavolgende omgevingsfactoren onderdeel uitmaken. De omgevingsanalyse wordt veelal uitgevoerd door een specialist. Op basis van deze analyse kun je verder informatie inwinnen over de aanwezigheid van deze raakvlakken en risico’s bij de verschillende disciplines en experts. Niet alle omgevingsfactoren komen even vaak voor bij projecten. Hieronder zijn de meest voorkomende omgevingsfactoren beschreven.

Kabels en leidingen
De aanwezigheid van kabels en leidingen is in de beperkte ruimte in Nederland een gegeven. De kans op een raakvlak met K&L is groot. Afhankelijk van het soort kabel of leiding ontstaan risico’s als elektrocutie, explosie, wateroverlast e.d.
Op basis van een graafmelding (klic-melding) kan inzicht worden verkregen in de aanwezigheid van K&L. Binnen Heijmans en de wetgeving is het een vereiste om een graafvergunning aan te vragen. In het ontwerpproces moet je afwegingen maken of de aanwezigheid van K&L invloed heeft op het eindresultaat van je ontwerp dan wel beperkend is voor de wijze van uitvoering. Invloed op belangrijke kabels en leidingen kan ver buiten de ontwerpgrens optreden. De te maken keus voor het verleggen dan wel beschermen van een kabel of leiding dient samen met de eigenaar van de kabel of leiding gemaakt te worden. Door in het ontwerp van de eindsituatie rekening te houden met duidelijke en voldoende ruime tracés voor kabels en leidingen, kunnen risico’s op schade met eventueel letsel als gevolg worden beperkt. Het beschermen van kabels en leidingen, om zodoende een verlegging te voorkomen, is niet altijd de beste oplossing met het oog op de veiligheid tijdens de realisatie of het onderhoud. K&L die in het te ontwerpen systeem blijven liggen, al of niet na verlegging, kunnen door het beheer en onderhoud van het systeem beschadigd raken of zelf moeilijk te onderhouden zijn met de nodige veiligheidsrisico’s van dien. 

Afbeelding 2: Gevaarlijke situaties bij K&L, soms is omleggen veiliger

Ook beperkingen voor de uitvoering, zoals werken onder of boven hoogspanningskabels, kan al reeds in het ontwerp van civiele of utilitaire constructies worden gereduceerd door de keuze voor een passende funderingsmethode. Bij wegontwerp kan dit spelen rond paalmatrassen en het hijsen van rioleringsputten. Hierbij moet je ook denken aan tijdelijke effecten, zoals zettingen en trillingen als gevolg van de werkzaamheden, die door een ontwerpkeuze bepaald worden.

Afbeelding 3: Gevarenzones bij hoogspanning

Verschillende categorieën van K&L hebben verschillende veiligheidskenmerken. Denk hierbij aan:

  • Hoogspanning boven en ondergronds;　
  • Buisleidingen met gevaarlijke stoffen (bv defensie/DPO);　
  • Gasleidingen;
  • Hoge drukleidingen (bv watertransportleidingen, persriool);　
  • Overige, zoals nuts- en telecomkabels. 

Een coördinator van de afdeling K&L van Heijmans Infra moet je inschakelen zodra er sprake is van een raakvlak met K&L. Informatie over het proces omtrent K&L kun je terug vinden in het BPS.

Waterveiligheid　

Nederland is een waterland waardoor je bij het maken van je ontwerp vaak te maken zult krijgen met risico’s als gevolg van de aanwezigheid van water. Waterveiligheid ziet toe op de veiligheid tegen wateroverlast en de veiligheid van de kwaliteit van het water. Het maken en beheren van objecten in een waterkering beïnvloeden de faalkans van een waterkering. In het ontwerpproces moet je deze afweging meenemen in de keuzes van de te ontwerpen onderdelen en de maakbaarheid van het ontwerp. Denk hierbij aan een bouwkuip die tijdens de werkzaamheden voldoende stabiel moet zijn zodat het risico op overstroming van de bouwkuip of doorbreken van de waterkering binnen het vastgestelde risicoprofiel past. Ongeacht of het gaat om een primaire of secundaire waterkering worden door de waterbeheerder (Rijkswaterstaat, waterschap of Hoogheemraadschap) normen vastgesteld waaraan dit risico moet voldoen. Bij waterkeringen moet je rekening houden met de kernzone en een beschermingszone waarbinnen regels gelden omtrent deze norm en ontwerpmogelijkheden. Vaak zal een waterbeheerder niet zomaar bodemvreemde materialen toestaan in de kernzone van een waterkering (bv EPS of folie).

Bij het ontwerpen van tunnels onder waterwegen zal bijvoorbeeld rekening gehouden moeten worden met het lek raken van de tunnel en zullen ontwerpmaatregelen getroffen moeten worden om overstroming van het achterliggende land te voorkomen.

Afbeelding 4: Beschermingszones bij dijken

Ook de afvoer van hemelwater is een belangrijk aspect. Niet alleen vanwege mogelijk wateroverlast voor de omgeving, maar ook tijdens het beheer en onderhoud. Een met water verzadigde berm, veroorzaakt door onvoldoende afvoer, kan het beheer en onderhoud onveilig maken. Voor afvoer van hemelwater geldt het ontwerpprincipe van infiltreren, bergen en afvoeren.

De kwaliteit van het water wordt beïnvloed door het gebruik van uitlogende materialen in het ontwerp. Door je materiaalkeuzes hierop af te stemmen, wordt de kwaliteit van het water (oppervlakte water of grondwater) niet aangetast. Uiteraard gelden ook hiervoor wettelijke normen en beleidsregels. Een specialist van de afdeling water of de vakgroep Biodiversiteit en Klimaatadaptatie kan je helpen met de afwegingen in het ontwerp. Voor de beleidsregels en wetgeving, met betrekking tot waterveiligheid, kun je terecht bij het team Vergunningen van Heijmans Infra.

Bodemverontreinigingen　

Bij het ontwerpen van een gebouw of infrastructuur op of in de grond moet rekening gehouden worden met de aanwezigheid van bodemverontreinigingen, waardoor o.a. gezondheidsschade kan ontstaan. De functionaliteit van het ontwerp (bodemgebruik) moet daarbij aansluiten op de milieu hygiënische risico’s voor mens en natuur. Het saneren van de bodem is een maatregel om het bodemgebruik te laten aansluiten. Naast dit veilig gebruik heb je ook te maken met het veilig in verontreinigde grond werken en uitvoeren van beheer en onderhoud. Het voorkomen van contact met verontreinigde grond, door hiermee rekening te houden in het ontwerp (bijv. verontreinigde bermen of locatie van ondergrondse objecten, is de beste maatregel. Met het opstarten van je ontwerpwerkzaamheden is het dus belangrijk inzicht te krijgen in de kwaliteit van de bodem waar je het ontwerp op maakt. Hiervoor kun je contact opnemen met de specialisten van de afdeling bodemspecialisme van Heijmans Infra.

Natuur- en Milieubeschermingsgebieden (grondwater, bodemverontreiniging, landschap, Natura2000, NNN = Ecologische Verbindingszones)　

De kwaliteit van het grondwater is een belangrijk aspect in de bescherming van de drinkwatervoorzieningen. De veiligheid van het grondwater wordt beschermd door het toekennen van milieubeschermingsgebieden in provinciale verordeningen en bestemmingsplannen. Binnen deze milieubeschermingsgebieden dien je rekening te houden met nadere regels die het ontwerp kunnen beïnvloeden (bijvoorbeeld voorschriften voor funderingselementen, toe te passen materialen of afvoer van afstromend wegwater). Ook andere belangen kunnen met milieubeschermingsgebieden worden gereguleerd. Zorg dat je bij aanvang van je ontwerpwerkzaamheden zicht hebt op deze raakvlakken. Je kunt een specialist via het team Vergunningen of vakgroep Biodiversiteit en Klimaatadaptatie of team Landschap & Ecologie van Heijmans Infra benaderen om je hiermee te helpen.

Veiligheidszone rondom vliegvelden, radargebieden, militaire objecten en object van nationaal veiligheidsbelang　

Er zijn in Nederland diverse objecten die worden beschermd door een veiligheidszone. Tijdens het maken van een ontwerp kun je te maken krijgen met een van deze veiligheidszones. Het gaat dan vaak om zones rondom vliegvelden, radargebieden voor de bewaking van het Nederlandse luchtruim of andere militaire objecten. Binnen de veiligheidszones geldt vaak een hoogte beperking. Deze heeft invloed op je ontwerp en de uitvoering. Denk hierbij aan objecten die bots vriendelijk ontworpen moet worden of aan een uitvoeringswijze die geen invloed heeft op het vliegverkeer (fysiek en operationeel voor luchtvaartgeleidingssystemen). Deze hebben effect op de veiligheid van de omgeving en dus ook op de veiligheid van onze werknemers op de bouwlocatie.

Veiligheidszones worden beschermd in bestemmings-, provinciale-, of Rijksplannen. In een Luchthaven indelingsbesluit zijn veiligheidszones van vliegvelden bepaald. Voor meer informatie hierover kun je terecht bij een specialist van het team vergunningen (binnen de afdeling ontwerpmanagement) van Heijmans Infra.

Externe veiligheid van bedrijven, industrieterreinen en vervoer van gevaarlijke stoffen of (rail)infra　

Zware industrie, bedrijven met gevaarlijke stoffen of processen en het vervoer van gevaarlijke stoffen over weg, water en spoor brengen een extern veiligheidsrisico met zich mee. Deze externe veiligheid kan invloed hebben op het te ontwerpen object of het gebruik daarvan. Tevens zul je voor het beheer en onderhoud voldoende veiligheidsmaatregelen moeten meenemen. Dit kan zich uiten in aanvullende waarschuwingssystemen of extra beschermende voorzieningen die nodig kunnen zijn voor het beheer en onderhoud van een object.

Stakeholder eisen　

Stakeholders spelen een belangrijke rol in het ontwikkelproces. Vanuit het belang van een stakeholder kunnen deze ook invloed hebben op het ontwerp en de daaruit voortvloeiende veiligheid. Voorbeelden waarbij een stakeholder invloed heeft op het ontwerp zijn:

  • Een wegbeheerder die een smallere wegbreedte eist (minder veilig voor verkeer);
  • Een wegbeheerder die een, van de norm afwijkende, verkeersmaatregel eist die minder veilig is voor onze medewerkers tijdens de realisatie en/of onderhoudsfase;
  • Afwijkende eisen t.a.v. inrichting terrein, die deze minder sociaal veilig maken;
  • Waterbeheerder die eisen stelt aan de inrichting van een watergang waardoor deze minder veilig te onderhouden is.

Voor het ontwerpproces is inzicht in de invloed van stakeholders belangrijk. Ook de opdrachtgever speelt hier een grote rol in, aangezien de wensen of eisen van een stakeholder buiten de scope van het contract kunnen vallen. Ook afwijkingen van normen of richtlijnen zijn hier een voorbeeld van. Het uitvoeren van een goede stakeholderanalyse helpt om hier inzicht in te krijgen. De afdeling proces- en omgevingsmanagement kan hierbij helpen. Voor je ontwerpproces is het erg belangrijk de uitgangspunten en wensen/eisen van een stakeholder goed vast te leggen en een afweging te maken hoe daarmee omgegaan moet worden. Het betrekken van de opdrachtgever is hierbij essentieel.

Tips > Voor meer informatie

Scan de volgende code met de app om deze toolbox te bekijken.