Met de energietransitie wordt het werken met E-materieel steeds meer de standaard. Voor de komst van E-materieel kwamen er al regelmatig gevaarlijke situaties naar voren die te maken hadden met elektriciteit. Soms met heftige gevolgen. Stroom is niet zichtbaar, maar verkeerd handelen kan grote gevolgen hebben.
Denk maar eens na over het volgende voorbeeld: Stel je hebt in de tuin gewerkt. Je wilt de tuinslang afkoppelen. Tijdens het afkoppelen van de tuinslang kom je achter dat je de kraan nog niet had dicht gedraaid. Bij het afkoppelen van de tuinslang spuit het water de kraan uit en je wordt nat. Gelukkig kun je in dit voorbeeld enkel nat worden van het water dat de kraan uit loopt. Als we het over kabels hebben waar stroom doorheen loopt is dit anders. Als je een kabel afkoppelt waar op het moment van afkoppelen nog stroom op staat, dan zie je niet dat er stroom ‘vrij’ komt. Op dit moment bestaat de mogelijkheid dat je onder stroom komt te staan of dat er een vlamboog ontstaat. Dit kan tot levensgevaarlijke situaties leiden.
Om deze reden is het belangrijk dat alle medewerkers die werkzaamheden voorbereiden en uitvoeren rond en met E-materieel op de hoogte zijn van de risico's die op kunnen treden tijdens het werken met stroom.
- Collega’s die op de bouwplaats werkzaamheden uitvoeren met en rondom E-materieel
- (Hoofd)Uitvoerders
- Werkvoorbereiders
- Projectcoördinatoren
- Projectleiders
- Bouwplaatsmanagers
NB. Als je je niet comfortabel genoeg voelt om deze toolbox te geven vraag dan een werkverantwoordelijke (WV-er) of installatieverantwoordelijke (IV-er) om hulp!
Voor extra achtergrondinformatie zie de toolbox elektrocutie en vlamboog. In deze toolbox zit tevens een filmpje waarbij een vlamboog wordt gesimuleerd.
Vlamboog
Een vlamboog is het plotseling vrijkomen van energie door een elektrische stroom, veelal door kortsluiting. Bij een vlamboog komt er een grote hoeveelheid hitte, licht, geluid, drukgolf en gifstoffen vrij. Hierom is een vlamboog goed te vergelijken met een kleine explosie met gevaar op zeer ernstige tot zelfs dodelijke brandwonden of vergiftiging. De hitteoverslag kan oplopen tot extreem hoge temperaturen (tot 20.000 graden Celcius!).
In de afbeeldingen hieronder en in de hierboven genoemde videovoorbeelden staan voorbeelden vanuit de installatietechniek weergegeven. Echter kan een vlamboog net zo goed op treden wanneer je een stekker of laadkabel uit een E-materieelstuk trekt. De risico’s en gevolgen zijn dan ook hetzelfde!
Elektrocutie is een schadelijke elektrische stroomdoorgang door het menselijk of dierlijk lichaam met een dodelijke afloop, of in het geval van elektrisering zonder dodelijke afloop. Gevolgen voor het slachtoffer kunnen, afhankelijk van de duur en stroomsterkte, verschillen tussen ademhalingsproblemen, verbranding of ernstige hartritmestoornissen.
 |  | |
Weergave elektrocutie/ elektrisering bij een persoon | ||
Zie de toolbox Wat te doen na een ongeval met elektriciteit voor meer informatie.
Uitbranden stekkers | accu's
Bij storingen of grote weerstand (overbelasting) kan het voorkomen dat kabels of accu's te warm worden of soms zelfs ontbranden. De financiële gevolgschade van een uitgebrande accu of stekker kan, afhankelijk van het materieelstuk variëren van tientallen tot miljoenen euro's.
Bij nevenstaande foto staat een uitgebrande E-kast op een Heijmans-project. Er is geprobeerd om deze kast te verplaatsen terwijl deze nog aangesloten stond op het elektriciteitsnet.
Toelichting
Dat een stekker past, wil nog niet direct zeggen dat een stekker ook aangesloten
kan worden. Als er een foutieve stekker wordt aangesloten kan er kortsluiting ontstaan. Als er kortsluiting ontstaat dan kan een stekker uitbranden door de hitte. Als voorbeeld kun je denken aan de goedkope stekkers die onder de Nederlanders populair zijn om uit het buitenland te halen. De stekkers passen op onze telefoons en laden onze telefoons zelfs op. Echter zijn er jaarlijks honderden woningbranden te wijden aan het gebruik van deze goedkope stekkers.
Wel doen
Vraag bij de uitvoerder of werkverantwoordelijke(WVer volgens de NEN3140) wie op het project bevoegd (een VOP- of VP’er) is om stekkers aan te sluiten.
Toelichting
Als er nog stroom door de stekker loopt kan er een vlamboog ontstaan. Als er een vlamboog ontstaat dan komt er, zoals hierboven al eens toegelicht een grote hoeveelheid hitte, licht, geluid, drukgolf en gifstoffen vrij. Dus als je zomaar een stekker uit een kast trekt en er staat stroom op dan bestaat de kans dat je je zelf verbrand en/of vergiftigd.
Wel doen
Ga na wie er bevoegd is om stekkers aan te sluiten en/of af te koppelen. Indien je bevoegd bent om de met stekkers te werken voer je een LMRA uit om te kijken of de stroomverbruiker die je van de kast wilt verwijderen uitstaat.
Toelichting
Als er te veel tegelijk op een kast (zoals bijvoorbeeld paddenstoel) wordt aangesloten kan het zijn dat er teveel stroom door het stroomnet gaat. Hierdoor raakt de bron overbelast. Er kan dan brand ontstaan doordat elektriciteitsdraden te warm worden. De kans dat er brand door overbelasting op treedt bij gebruik van E-materieel is groter door de grootte vermogens waar mee gewerkt wordt.
Dit is ook gebeurd op een Heijmans-project in maart 2023. Op het project was een kast neergezet ten behoeve een tijdelijke stroomvoorziening. Vooraf waren er afspraken gemaakt over de capaciteit van de kast. Doordat een collega niet goed op de hoogte was van deze afspraken zijn er te veel apparaten tegelijk aangesloten. Hierdoor is de kast overbelast. De stekker en aansluiting van de kast zijn uitgebrand (gelukkig zonder persoonlijk letsel).
 |  | |
Een uitgebrande stekker op een Heijmansproject. | Uitgebrande 125A WCD op een aggregaat |
Wel doen
Ga na wie er bevoegd is om stroomverbruikers aan kasten te koppelen en/of ontkoppelen. Als je zelf bevoegd bent om verbruikers aan kasten te koppelen en/of ontkoppelen controleer voor je iets aan sluit wat de capaciteit van een kast is, en welke capaciteit er al wordt gevraagd voordat je een nieuwe verbruiker aansluit.
Toelichting
Door gebruik te maken van (il)legale verloopstekkers vergroot je de kans op overbelasting. Als een systeem wordt overbelast dan kan er zoals hierboven toegelicht brand ontstaan doordat de elektriciteitsdraden te warm worden.
 |  | |
Door gebruik van een illegale verloopstekker kan het systeem overbelast raken. Hierdoor kan de stekker ontbranden. | Door het doorlussen en gebruik van en een illegale verloopstekker kan het systeem overbelast raken. |
Wel doen
Ga na wie er bevoegd is om stekkers aan en/of af te koppelen. Indien je bevoegd bent om de met stekkers te werken zorg je voor een juist passende sluiting zodat verloopstekkers niet nodig zijn.
Toelichting
Als de mogelijkheid bestaat dat er stroom op de kabel of kast staat is het niet verstandig om deze te verplaatsen. Het kan namelijk zijn dat er iets in de kabel of de kast los komt te zitten door de verplaatsing. In het ergste geval kan hierdoor een vlamboog ontstaan of kun je zelf onder stroom komen te staan door de stroom die ‘vrij’ komt.
Wel doen
Ga na wie er bevoegd is om kabels te mogen verplaatsen. Als je een kabel moet verplaatsen, doe dit dan altijd in overleg met de uitvoerder of werkverantwoordelijke. Een te verplaatsen kabel of paddenstoel mag niet hoger zijn dan 32/63 ampére! Voer een LMRA uit. Controleer of de stroom van de kabel is. Schakel alle verbruikers (bouwzagen, pompen, etc.) uit. Haal de uitgeschakelde verbruikers uit de paddenstoel.
Bij twijfel of onduidelijkheden: niet doen!
Toelichting
Tijdens uitvoeringswerkzaamheden hebben medewerkers na afraden van de Installatieverantwoordelijke (IV-er) geprobeerd om een kabel te verlengen. Dit heeft geresulteerd in overbelasting door de extra weerstand op de kabel en een uitgebrande stekker.
 |
In de cirkel zie je dat de stekker is gesmolten. En dat een pen volledig weggezakt is. |
Wel doen
Houd je aan de instructies van de Installatieverantwoordelijke (IV-er) en/of de Werkverantwoordelijke (WVer volgens de NEN3140). De installatietechniek is een hele andere wereld dan de conventionele techniek die tot op heden werd gebruikt. Om deze reden kunnen we sommige gevaren (nog) niet goed inschatten.
Toelichting
Tijdens werkzaamheden met conventioneel materieel komt het, ondanks dat dit niet is toegestaan, nog wel eens voor dat er een overbrugging van veiligheden wordt gemaakt (bijvoorbeeld door een automaat vast te zetten met een stokje). DOE DIT NIET!
Indien er een overbrugging wordt gemaakt dan kan het zijn dat er kortsluiting op treedt. Hierdoor is er een verhoogd risico op een vlamboog, elektrocutie of materiele schade. Als er een veiligheid in werking treed dan is er iets fout!
 |
Op deze foto zijn overbruggingen gemaakt door de plaatsing van schroevendraaiers. Dit is levensgevaarlijk! |
Wel Doen
Leg het werk stil en neem contact op met de uitvoerder of werkverantwoordelijke(WVer volgens de NEN3140). Deze zorgt er voor dat er een bevoegde werknemer op de bouwplaats komt welke onderzoekt waardoor een veiligheid op treedt.
Toelichting
Indien er een storing op treedt kan het zijn dat materieel (tijdelijk) uitvalt. Gezien de vaak hoge druk op de planning (en kosten) is het verleidelijk om zelf aan het materieel te sleutelen. Voornamelijk omdat dit bij het diesel gedreven materieel vaker werd gedaan. Bij het E-materieel kan het zijn dat er nog stroom ‘lekt’ waardoor er spanning op het gehele apparaat komt te staan. Hierdoor is er een verhoogd risico op een vlamboog, elektrocutie of materiële schade.
Wel Doen
Leg het werk stil en neem contact op met de uitvoerder of werkverantwoordelijke(WVer volgens de NEN3140). Deze zorgt er voor dat er iemand naar de bouwplaats komt om de storing te verhelpen.
Toelichting
Als er elektrotechnisch iets mis gaat kan het zijn dat er stroom 'lekt'. De aardpen zorgt ervoor dat ontsnappende stroomde de aarde in wordt geleid. Als de aardpen niet aanwezig is of verwijdert wordt dan kan de lekkende stroom niet de aarde in. Als er in dit geval ergens spanning op komt te staan (bijvoorbeeld omdat er ergens een scheurtje in het systeem is) en je raakt wat aan dan ben jij op dit moment de aardpen. Je komt dan onder stroom te staan.
Wel doen
Aardpennen mogen nooit zomaar verplaatst worden. Deze moeten namelijk altijd worden doorgemeten om er zeker van te zijn dat ze juist werken. Indien er een aardpen verplaatst of tijdelijk verwijdert moet worden, wordt er een plan van aanpak gemaakt met de werkverantwoordelijke (WVer volgens de NEN3140). De stroom wordt tijdelijk volledig uitgeschakeld. Als er een nieuwe locatie is voor de aardpen word deze door een bevoegd persoon geplaatst. Pas nadat de aardpen opnieuw is doorgemeten en werkend is bevonden kunnen de werkzaamheden weer veilig worden hervat.
Toelichting
Tijdens het verplaatsen van -losse- accu’s zijn wij wettelijk verplicht te transporteren onder ADR9 (transporteren van gevaarlijke stoffen). Dit komt doordat de stoffen in de accu’s schade kunnen toebrengen aan het milieu.
Accu's, welke in het elektrisch materieelstuk zitten, vallen buiten de ADR9 verplichting.
Wel doen
Controleer of de losse accupakketten getransporteerd worden met ADR9.
Helaas kunnen kleine en grote incidenten ondanks de maatregelen die wij met zijn allen treffen voorkomen. Hieronder lees je wat je kunt doen bij kleine en grote incidenten. Altijd geldt: LET OP je eigen veiligheid!
 |
| Op de foto hierboven staat een ingegraven kast. |
Het kan zijn dat je op de bouwplaats zaken ziet die niet helemaal netjes zijn gegaan. Zo kan er bijvoorbeeld;
- Een kabel knel liggen;
- Een box op een kabel zijn geplaatst;
- Een kast per ongeluk zijn ingegraven;
- Beschadigingen van kabels of stekkers;
- Etc.
Zoals je in deze toolbox heb kunnen lezen kunnen deze kleinere incidenten grote (soms zelfs levensbedreigende) gevolgen hebben. Het is daarom belangrijk dat je dit soort kleinere incidenten zo snel mogelijk meldt bij de uitvoerder of werkverantwoordelijke (WVer volgens de NEN3140). Zo kan het incident zo snel mogelijk worden verholpen, en kunnen de werkzaamheden op een veilige manier worden vervolgd.
STAP 1: Zorg voor uw eigen veiligheid(raak personen die onder spanning staan nooit aan) en de veiligheid van de mensen om je heen.
STAP 2: Schakel indien noodzakelijk hulpdiensten in, bij brand aan een accupakket altijd de brandweer bellen, niet zelf blussen dit heeft geen zin
STAP 3: Als een collega of persoon een elektrische schok heeft gehad, altijd naar het ziekenhuis gaan!
Ga met elkaar in gesprek over het volgende:
- Weet jij, of jouw uitvoerder, wie de Installatieverantwoordelijke (IV-er) is van de bouwplaats installatie ?
- Weet jij altijd wie jouw werkverantwoordelijke is? ?
- Weet jij wie op het project bevoegd is om met kabels en elektra te werken?
- Weet jij wanneer er stroom door een kabel stroomt?
- Weet jij wat kleine incidenten zijn?
Scan de volgende code met de app om deze toolbox te bekijken.